दरवर्षी, जागतिक मानसिक आरोग्य दिन (World Mental Health Day) मानवी कल्याणाच्या विविध पैलूंवर प्रकाश टाकतो, परंतु एक संदेश हळूहळू स्पष्ट होत आहे: कधीकधी सर्वोत्तम पाऊल म्हणजे जाणीवपूर्वक विराम देणे. सततच्या सूचना, कधी न संपणाऱ्या मुदती आणि नेहमी उत्पादनशील राहण्याच्या दबावाच्या युगात, काहीही न करण्याची साधी कृती - जाणूनबुजून, फक्त काही मिनिटांसाठी - ही चिंताग्रस्त मनांसाठी वास्तविक फायदे दर्शवित आहे.
विराम देणे महत्त्वाचे
अलीकडील संशोधनातून असे दिसून आले आहे की असंरचित विश्रांतीचा अल्प कालावधी लक्ष पुनर्संचयित करू शकतो आणि मानसिक थकवा कमी करू शकतो. एका अभ्यासात¹, ज्या सहभागींनी त्यांचे फोन न वापरता वा ठराविक कार्य न करता वेळोवेळी पाच मिनिटांचा ब्रेक घेतला त्यांनी कठीण संज्ञानात्मक गतिविधींवर उत्तम कामगिरी दर्शविली. इतर संशोधनातून² असे आढळून आले आहे की जेव्हा लोक शिकल्यानंतर शांतपणे विश्रांती घेतात तेव्हा स्मरणशक्ती सुधारते, हे सुचवते की मेंदू त्या मिनिटांचा वापर नवीन मिळवलेली माहिती एकत्रित करण्यासाठी आणि व्यवस्थित साठवण्यासाठी करतो.
वेळ वाया घालवण्याऐवजी, जाणीवपूर्वक केलेले छोटे विराम रिसेट बटणासारखे काम करतात. तुम्हाला जीवनशैली बदलायला नको की प्रवास करायला नको, किंवा उपकरणे वापरण्याचीही गरज नाही. फक्त काही मिनिटे स्थिर बसल्यास, मनाला भटकू दिल्यास किंवा फक्त डोळे मिटूनदेखील तुमच्या मनस्थितीत उल्लेखनीय सुधारणा होऊ शकते.
डिजिटल आशीर्वाद
त्याच वेळी, डिजिटल साधने लोकांना या संक्षिप्त पद्धतींमध्ये मार्गदर्शन करण्यासाठी अधिक तरबेज झाली आहेत. ॲप-आधारित ध्यानांची मोठी पुनरावलोकने सातत्यपूर्ण, विनम्र राहिल्या आपला मूड, लक्ष्य आणि एकंदरीतच आरोग्यामध्ये सुधारणा दर्शवतात. सर्वात प्रभावी डिझाइन असतात ते तासाभराच्या वचनबद्धतेपेक्षा लहान, पुनरावृत्ती करता येण्याजोग्या सत्रांवर भर देतात.
मिरॅकल ऑफ माइंड (Miracle of Mind)
मानसिक आरोग्याच्या वाढत्या आव्हानांमध्ये, जगप्रसिद्ध योगी सद्गुरू यांच्या नवीनतम उपहाराचे उद्दिष्ट किमान ३ अब्ज लोकांना त्यांच्या मानसिक आरोग्याची जबाबदारी घेण्यास सक्षम करणे हे आहे.
मिरॅकल ऑफ माइंड सारख्या ॲप्सना सुटसुटीत असल्याने लोकप्रियता मिळाली आहे: सुमारे सात मिनिटांचे दररोजचे मार्गदर्शन सत्र, सौम्य स्मरणपत्रे आणि सातत्य निर्माण करण्यासाठी प्रगतीचा मागोवा घेणे, तसेच स्वतः सद्गुरूंकडून काळापलीकडचे ज्ञान. विज्ञान एका रात्रीत नाट्यमय परिवर्तनाचे आश्वासन देत नसले तरी, ॲप ज्या रचनेद्वारे ऑफर करते ते प्रत्यक्षात अनुसरण करणे खूप सोपे करते. जे लोक अधिक आराम करू इच्छितात परंतु स्वतः ईमेल किंवा अंतहीन स्क्रोलिंगमध्ये अडकलेले आढळतात त्यांना असे ॲप अत्यंत सक्षम बनवू शकते.
आधुनिक जगासाठी एक दैनंदिन सराव
या दृष्टिकोनाला आकर्षक बनवणारी गोष्ट म्हणजे तो व्यस्त वेळापत्रकात किती चपखल बसतो. बैठकांमधील दहा मिनिटांचा शांत विराम, झोपण्यापूर्वी एक छोटे ध्यान सत्र किंवा कॉफीची वाट पाहत असतानाचा इंस्टाग्राम-मुक्त ब्रेक हे सर्व छोटे बदल आहेत ज्यासाठी कोणत्याही अतिरिक्त संसाधनांची आवश्यकता नाही. परतावा - स्पष्ट लक्ष, कमी झालेला ताण आणि सुधारलेला मूड - तात्पुरता छोटा वाटू शकतो परंतु कालांतराने त्याचे फायदे एकत्रितपणे जाणवू लागतात.
हे वैद्यकीय सेवा किंवा व्यावसायिक मदतीपासून दूर जाण्याबद्दल नाही. उलट, हे ओळखण्याबद्दल आहे की कल्याण मूलतः दैनंदिन क्षणांपासून तयार होत जाते. ज्याप्रमाणे व्यायाम आणि झोप शारीरिक आरोग्यासाठी गरजेच्या आहेत, त्याचप्रमाणे अल्पकालीन मानसिक विश्रांती ही मानसिक लवचिकतेसाठी एक आधारस्तंभ बनू शकते.
पुढे पाहता
हा जागतिक मानसिक आरोग्य दिन आपल्याला केवळ समाजासमोरील मोठ्या आव्हानांवरच नव्हे तर आपल्यापैकी प्रत्येकजण आपल्या आरोग्यासाठी घेऊ शकणाऱ्या छोट्या, व्यावहारिक कृतींवरही विचार करण्यास प्रोत्साहित करतो. काही मिनिटे थांबणे कदाचित फारसे काही वाटत नाही, तरीही विज्ञान पुष्टी करते मेंदूला पुनर्संचयित आणि रिचार्ज करण्यास मदत करू शकते. हा जागतिक मानसिक आरोग्य दिन आपल्याला केवळ समाजासमोरील मोठ्या आव्हानांवरच नव्हे तर आपल्यापैकी प्रत्येकजण आपल्या आरोग्यासाठी घेऊ शकणाऱ्या छोट्या, व्यावहारिक कृतींवरही विचार करण्यास प्रोत्साहित करतो. काही मिनिटे थांबणे कदाचित फारसे काही वाटत नाही, तरीही विज्ञान पुष्टी करते की ते मेंदूला पुनर्संचयित आणि रिचार्ज करण्यास मदत करू शकते. आणि विचारपूर्वक डिझाइन केलेल्या ॲप्समुळे ही पद्धत स्वीकारणे सोपे झाले आहे, त्यामुळे ते वापरून न पाहण्यास फारसे कारण नाही.
सततच्या हालचालींना बक्षीस देणाऱ्या जगात, काहीही न करण्याची शांत शक्ती मानसिकदृष्ट्या निरोगी समाजासाठी आपण उचलू शकणाऱ्या सर्वात प्रभावी पावलांपैकी एक असू शकते.
~ राहुल आयरे
