आजकालच्या धावपळीच्या जीवनशैलीत रात्री उशीरा जेवण किंवा स्नॅक्स खाणे ही सामान्य बाब झाली आहे. पण तज्ज्ञांच्या मते, ही सवय तुमच्या यकृताला (लिव्हर) धोक्यात टाकू शकते. फॅटी लिव्हर डिसीज (NAFLD - Non-Alcoholic Fatty Liver Disease) ही आजार वाढत चालली आहे आणि रात्रीच्या चुकीच्या खाण्यामुळे त्याचा धोका दुप्पट-तिप्पट होतो. एका अभ्यासानुसार, रात्री उशीरा खाण्यामुळे यकृतातील फायब्रोसिस (स्कार टिश्यू) चा धोका ६१% ने वाढतो, तर दुसऱ्या अभ्यासात रात्रीच्या सवयीमुळे NAFLD चा धोका २.१५ पट ने वाढतो. भारतात लाखो लोकांना ही समस्या भेडसावतेय, आणि नाइट शिफ्ट्स किंवा उशीरा जेवण यामुळे ती आणखी गंभीर होते. चला जाणून घेऊया ही समस्या काय आहे आणि रात्री कोणते पदार्थ टाळावेत.
फॅटी लिव्हर म्हणजे काय आणि रात्री खाण्याचा संबंध काय?
फॅटी लिव्हर ही स्थिती ज्यात यकृतात अतिरिक्त चरबी साठते. ही अल्कोहोलमुळे नसलेली (NAFLD) आजार असून, मधुमेह, लठ्ठपणा आणि चुकीच्या आहाराशी निगडित आहे. यकृताचे नैसर्गिक सर्कॅडियन रिदम (दिवस-रात्र चक्र) असते, जे रात्री आराम करून चरबी प्रक्रिया करते. पण रात्री उशीरा (रात्री १० नंतर किंवा मध्यरात्रीनंतर) खाल्ले जाणारे पदार्थ हे चक्र बिघडवतात. परिणामी चरबी साठली जाते, रक्तातील साखर वाढते आणि ऑक्सिडेटिव्ह स्ट्रेस (पेशींचे नुकसान) होतो. एका अभ्यासात सांगितले आहे की, मध्यरात्री ४ पर्यंत खाणाऱ्यांना फायब्रोसिसचा धोका ६५% ने जास्त असतो. तज्ज्ञ म्हणतात, "रात्री उशीरा कॅलरी घेण्यामुळे फॅटी लिव्हरचा धोका १४ ते २१% ने कमी होऊ शकतो, जर तुम्ही दिवसभरातच जेवण घेतले तर."
रात्री चुकूनही खाऊ नका हे धोका वाढवणारे पदार्थ-
रात्रीचे स्नॅक्स बहुतेक वेळा तेलकट, गोड किंवा प्रोसेस्ड असतात, जे यकृतावर थेट हल्ला करतात. येथे काही सामान्य पदार्थांची यादी आहे, ज्यांना तज्ज्ञ रात्री टाळण्याचा सल्ला देतात:
फ्राइड स्नॅक्स (चिप्स, समोसे, पकोडे)- उच्च संतृप्त चरबी (सॅच्युरेटेड फॅट्स)- यकृतात चरबी साठवते आणि इन्सुलिन रेझिस्टन्स वाढवते. फॅटी लिव्हर २ पट ने वाढू शकतो.
गोड पदार्थ (आइस्क्रीम, चॉकलेट, मिठाई)- अतिरिक्त साखर (अॅडेड शुगर) लीव्हर फॅट वाढवते आणि मेटाबॉलिझम बिघडवते. NAFLD चा धोका २.५ पट ने जास्त.
फास्ट फूड (पिझ्झा, बर्गर)- ट्रान्स फॅट्स आणि रिफाइंड कार्ब्स यकृताच्या कार्यात व्यत्यय आणतात. फायब्रोसिसचा धोका ६०% ने वाढू शकतो.
सोडा आणि फ्रूट ज्यूस- फ्रक्टोज साखर यकृतात थेट चरबी बनवते, विशेषतः रात्री. चरबी साठा १००% ने वाढू शकतो.
अल्कोहोल (बिअर, व्हिस्की)- यकृतावर विषारी परिणाम, रात्री घेतल्यास व्हिडरबर्निंग रोखते. NAFLD ते सिरोसिसपर्यंत धोका.
रिफाइंड कार्ब्स (व्हाइट ब्रेड, पास्ता)- वेगाने ऊर्जा देतात पण चरबीत रूपांतरित होतात. इन्सुलिन स्पाइक्समुळे धोका दुप्पट.
प्रोसेस्ड फूड (पॅकेज्ड स्नॅक्स, फ्रोजन मील्स)- सोडियम आणि प्रिझर्व्हेटिव्ह्स यकृतावर ताण टाकतात. क्रॉनिक इन्फ्लेमेशन वाढवते.
हे पदार्थ रात्री खाल्ल्याने यकृत आराम घेऊ शकत नाही आणि चरबी प्रक्रिया थांबते, ज्यामुळे दीर्घकाळात आजार गंभीर होतो.
तज्ज्ञांचा इशारा: 'रात्री खाणे हे यकृतासाठी विष!'
भारतीय तज्ज्ञांप्रमाणे, "नाइट शिफ्ट्स आणि उशीरा खाणे हे फॅटी लिव्हरचे प्रमुख कारण आहे. भारतात ३०-४०% प्रौढांना ही समस्या आहे, आणि रात्रीच्या सवयीमुळे ती वाढते." रात्री कॅफिन किंवा निकोटिन टाळा, कारण ते झोप बिघडवतात आणि यकृतावर ताण टाकतात." एका अभ्यासात सांगितले आहे की, रात्री वेगाने खाणे आणि उशीरा खाणे दोन्ही NAFLD चा धोका २.४८ पट ने वाढवतात.
फॅटी लिव्हर टाळण्यासाठी टिप्स
रात्री ८ पर्यंत जेवण उरकावे. टाइम-रिस्ट्रिक्टेड ईटिंग (१२-१४ तास उपवास) फायदेशीर.
रात्री भुके लागली तर फळे (सफरचंद), दही किंवा हिरव्या भाज्या घ्या.
दिवसभरात ३० मिनिटे चालणे किंवा योगा.
लक्षणे (थकवा, पोटदुखी) दिसल्यास अल्ट्रासाउंड करा.
फॅटी लिव्हर ही 'साइलेंट किलर' आहे, पण छोट्या बदलांनी रोखता येते. रात्रीचे स्नॅक्स सोडा आणि सकाळी उठून हलका व्यायाम करा. तुमचे यकृत तुम्हाला धन्यवाद देईल! आरोग्याची काळजी घ्या, कारण निरोगी यकृत हे निरोगी जीवनाचे मूलभूत आधार आहे.
